Interview in de Cultuurkrant.
Kunst is een mooi instrument om vooroordelen en discriminatie te bestrijden, vindt Elmar Noteboom, kunstdocent en oprichter van InDifferent. Met zijn totaal inclusieve beweging wil hij de sfeer op scholen veranderen.
Met verplichte pestprotocollen en op veel scholen ook een GSA, een Gender & Sexuality Alliance, heb je toch niet nog een organisatie nodig die discriminatie en uitsluiting bestrijdt? Jazeker wel, zegt Noteboom. Een pestprotocol wordt pas uit de la gehaald als de schade is gedaan. Met zijn stichting InDifferent biedt hij programma’s, creatieve en informatieve activiteiten aan die ook preventief werken en actief een mentaliteitsverandering teweegbrengen, door middel van gesprek en samenwerking. Het is een community van leerlingen en docenten die zich samen inzetten vóór diversiteit en tégen discriminatie op school.
Het idee voor InDifferent ontstond tijdens een pauze door een vraag van een leerling. Geen stille jongen, en al ‘uit de kast’. Wel als enige op de totaal 1200 leerlingen van het Dorenweerd College in Doorwerth. Dat kón toch niet kloppen. Gesteund door Noteboom wilde hij een GSA oprichten. Zelf had Noteboom in zijn schooltijd evenmin homoseksuele rolmodellen of gesprekspartners. Bovendien was hij als ‘Indische jongen’ nét anders dan de anderen.
Dat was het begin van InDifferent dat, anders dan GSA, inclusiviteit in de breedst mogelijke zin bepleit: voor lhbtiq+-jongeren, jongeren van kleur of met een biculturele achtergrond, uit religieuze gemeenschappen, leerlingen met gescheiden ouders. Jongeren die helemaal voldoen aan het ‘ideaalplaatje’, maar zich óók betrokken en solidair voelen, kunnen zich aansluiten. “InDifferent is geen groep van outcasts.”
Wat doet InDifferent anders?
“Een uitgekristalliseerde methode is er nog niet. Wij bedenken met de leerlingen het hele jaar door verschillende activiteiten, in en buiten school. Kunstprojecten in de gemeente, posteracties, podcasts, een handtekeningenactie tegen het scheldwoord ‘homo’ én zorgen dat de directie zich daarover uitspreekt. Zo verander je regelgeving en sfeer op een school.”
Tijdens de coronaperiode is Noteboom met een coach begonnen zijn werkwijze op papier te zetten; een mix van zijn visie en zijn ervaring als kunstdocent en als organisator van InDifferent-groepen op, tot op heden, zes aangesloten scholen in de regio Arnhem (“we krijgen veel nieuwe aanvragen, zeker sinds ik dit jaar tot ‘Arnhemse Held’ ben uitgeroepen”).
Vertrekpunt voor Noteboom is de verstoorde balans tussen de drie ‘doeldomeinen van onderwijs’ zoals geformuleerd door pedagoog Gert Biesta: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. De nadruk is te sterk op kwalificatie komen te liggen, het voorbereiden op economische zelfstandigheid. “Maar school is een belangrijke ontwikkeltijd. Daar wil je leerlingen in een veilige sfeer doorheen loodsen.”
De ‘InDifferent-methode’ moet vorm krijgen in een modulair, flexibel in te passen stappenplan. Er zijn onderdelen in en na de lessen en activiteiten bij culturele instellingen. Na een inventarisatie van behoeftes, thema’s en wat er zoal speelt op een school kan daar een activiteitenprogramma op worden afgestemd, bijvoorbeeld met debatteren over actuele thema’s, samen relevante films kijken en bespreken, een spreker uitnodigen of themadagen voorbereiden. In de brugklassen begint InDifferent altijd met een anti-pestweek, om het gras voor de voeten van potentiële pesters weg te maaien.
Hoe benader je leerlingen met InDifferent?
“Door zichtbaar en aanspreekbaar te zijn. Als nieuwe leerlingen die zich anders voelen zien dat InDifferent op een school is, weten ze dat er een plek is waar ze zich kunnen uitspreken en bezig zijn met idealen. Het is ook een soort talentontwikkeling: we maken films, podcasts, de een schrijft een tekst voor een aankondiging, de andere maakt het beeld, weer een ander beheert de social media. Het mooiste is de eerste bijeenkomst in de brugklassen aan het begin van het jaar. Schoorvoetend komen ze de week erop zelf naar een bijeenkomst na de les, maar binnen een uur zijn nieuwe vriendschappen ontstaan. Je ziet ze opleven.”
Hoe past kunstonderwijs in het programma en de doelstellingen van InDifferent?
“Geschiedenis, natuurkunde en biologie liggen natuurlijk voor de hand als vakken om inclusiviteit en discriminatie te behandelen. Maar ook in andere vakken kun je de koppeling maken. Een wiskundedocent kan bijvoorbeeld vertellen dat veel grote wetenschappers autisme hadden en wat dat maatschappelijk betekende. Over kunst hebben kinderen vaak meteen hun oordeel klaar. ‘Ugh, lelijk.’ Of ‘wow, gaaf.’ Het interessante van een kunstwerk is dat het vragen oproept. Wat zie ik, wat wil de kunstenaar, waar komt het vandaan, waarom is het zoveel geld waard? Als je naar de antwoorden gaat zoeken, schort je je mening op. Zo verruim je de geest. Zo werkt InDifferent ook. Een thema kan nieuw zijn voor je, een mens onbekend, dik, ánders. Stel je oordeel eens uit, ga kennis vergaren, kom in gesprek. Aan het einde mag je de mening hebben die je wilt. InDifferent legt niets op.”
Elmar Noteboom is van huis uit tekenaar en illustrator. Hij studeerde Art & Education aan ArtEZ Zwolle. Sinds 2019 maakt hij deel uit van de Raad van Toezicht van Museum Arnhem. Bij het Dorenweerd College werkt hij al 14 jaar als leerlingbegeleider en docent tekenen. Daar zette hij in 2017 Stichting InDifferent op.
Dit interview verscheen eerder in Cultuurkrant 2021, nummer 4. Bekijk het origineel hier.
